Toelichting Quatuor Van Kuijk

Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791): Kwartet no. 1 in G gr.t. KV 80, (“Lodi Kwartet”), 1770
  • Adagio
  • Allegro
  • Menuetto and Trio
  • Rondo
Daar zit je dan, in een hevig hobbelende postkoets op weg naar je volgende stop, het Italiaanse stadje Lodi in de Po-vlakte. Geen noot krijg je zo op papier, ook al heet je Wolfgang Amadeus… Maar in elke zuidelijke plaats is wel een café en als je dan ook nog Mozart heet heb je al de invallen tijdens de reis nog in je hoofd. Zo ongeveer moet Mozarts eerste strijkkwartet in G, “ ’s avonds in de herberg geschreven”, zijn ontstaan. Aan de toen reeds bereisde jongen (15 jaar) de taak, al zijn muzikale indrukken tot een geheel te smeden. Helemaal volwassen is Mozarts kwartetstijl in dit boeiende werkje, dat net als zijn reis vertoeft tussen Oostenrijk en Italië, nog niet. Maar al overheerst de eerste viool op diverse plaatsen (de twee jaar later toegevoegde Rondo-Finale bevat zelfs een cadensje), toch is er vaak al sprake van polyfone trekjes en hebben met name de tweede viool en de alt genoeg te doen. Italiaanse zangkunst beheerst het Adagio dat, tegen de conventies in, dit kwartet inleidt. Een pittig, beknopt Allegro biedt hierna een treffend contrast. Het eenvoudige menuet is weer opvallend lyrisch. Terecht voegde Mozart aan dit Divertimento-achtige geheel nog een heerlijk dansant slot toe met zelfs aan het eind van het rondothema een echt Haydn-grapje (triller). Kende Mozart het werk van zijn latere vriend toen al?

Joseph Haydn (1732-1809): Strijkkwartet opus 74 no. 3 in g kl.t. (“Reiter Kwartet”), 1793
  • Allegro
  • Largo assai
  • Minuet. Allegretto
  • Finale. Allegro con brio
Joseph Haydn, “uitvinder” van het strijkkwartet, 24 jaar ouder dan Mozart, wist in de tijd dat diens eerste kwartet (“Lodi”) ontstond nog niets van de puber uit Salzburg. Hij kon ook niet weten dat, in de tijd dat zijn eigen ster met de “Parijse” symfonieën en de Russische kwartetten ging rijzen, diezelfde Mozart diep onder de indruk raakte van Haydns genie. De vriendschap tussen dit tweetal is bekend. Ook de wederzijdse muzikale beïnvloeding is evident. Bij Haydn lijkt het evenwel, of de subtiliteit en zangerigheid van Mozarts stijl pas vlak na diens dood in 1791 in de Londense symfonieën volledig zijn verwerkt. In de kwartetten opus 71 en 74, geschreven tussen 1791 en 1793, alle opgedragen aan graaf Apponyi, kan men in de toename van de harmonische en melodische rijkdom de hand van Mozart herkennen. Maar Haydn bleef vooral zichzelf. Wat een overrompelend effect moet de inzet van het zogenaamde Ruiter Kwartet in die tijd op het brave Londense publiek, waarvoor deze werken zijn geschreven, hebben gehad. Dit is puur Haydn, net als het begin van de “ruiter”-finale met zijn tegendraadse ritmische schwung. Meer Mozart is de speelsheid van het menuet met een zangerig mineur- trio. Maar luister naar het begin van één van de mooiste adagio’s uit de muziekliteratuur. De rustige beginmaten kunnen nog van Mozart zijn. Maar de climax van deze melodie zet ons met een verrassend akkoord midden in de romantiek. Beethoven is nabij.

Baptiste Trotignon (geb. 1974): twee delen uit “Ces messieurs” voor strijkkwartet
Een belangrijke rol na de pauze speelt de hedendaagse componist en pianist Baptiste Trotignon (geboren 1974), een veelzijdige figuur, die onder meer als jazz-pianist naam maakt maar ook als componist zijn sporen heeft verdiend, onder meer met een pianoconcert dat een veelheid van moderne stijlen toont. Deze veelheid demonstreert hij ook in een vijfdelig, aan het Van Kuijk Kwartet opgedragen werk, getiteld “Ces messieurs” met de onderdelen Gabriel, Erik, Francis, Maurice en Claude. Kenners onder u zullen hierin de voornamen van de componisten Fauré, Satie, Poulenc, Ravel en Debussy herkennen. Al deze “meneren´ woonden in of nabij Parijs. Twee van hen, waaronder “Francis”, beleven vanavond hun Haagse première.

Quatuor Van Kuijk: Franse liedbewerkingen voor strijkkwartet
Dit franse strijkkwartet bracht onlangs een CD uit met werk van rond 1900 in Parijs wonende componisten, onder de titel “Impressions Parisiennes”. Voor dit album, ook met het werk van Trotignon, werd een reeks Franse liederen, o.a. van Fauré en Poulenc, door diverse musici voor strijkkwartet (dus zonder zangstem!) bewerkt. Ons programma van deze avond bevat hieruit een vijftal juweeltjes. Het intieme en verstilde “Après un rêve””en het obsederend wiegende “Les berceaux” van Fauré (1845-1924), onder meer bekend door zijn Requiem en zijn liederen, zullen velen ook zonder de teksten herkennen. Minder bekend bij het grote publiek is de vaak subtiele liedkunst van Francis Poulenc (1899-1963), lid van de “Groupe des Six” die de moderne muziek wilde vereenvoudigen), maar liederen als “Fêtes galantes”, “Fancy” en “Les chemins de l’amour” kunnen ook in de kwartetversie zeker boeien.

Peter Visser